PARMENİDES : Düşünülen Her Şey Vardır

PARMENİDES NEDEN ÖNEMLİ

Herakleitos “Her şey değişir.” derken Parmenides “Hiçbir şey değişmez.” demiştir. Herakleitos ve Parmenides arasındaki bu zıtlık, felsefe tarihindeki ilk bilinçli fikir karşıtlığı ve bir bakıma tarafçılık olacak. Aynı zamanda Parmenides, Platon ve Aristoteles'e bazı noktalarda zemin olacak.

Parmenides hakkında en önemli bilgileri aldığımız kaynak kendisinin yazdığı “Doğa Üzerine” adlı felsefi şiir. Onun felsefesini bu şiir üzerinden kavramaya çalışıyoruz.

Geleneksel yorumlara göre Parmenides, duyuların bilgi edinme araçları olarak katkılarına değer vermeyen, onları tamamıyla güvenilmez bulan ve akıl yürütmeye önem veren ilk filozoftur. Dolayısıyla Parmenides fiziksel gerçeklerin duyular yoluyla algılanan boyutunun ötesinde, sadece logos yoluyla ulaşılabilecek, ebedi, değişmez ve bozulmaz bir gerçekliğin keşfi anlamındaki metafiziğin kurucusudur. Parmenides bir rasyonalistti ve mantıksal bilgiyle deneysel bilgiyi keskin bir biçimde ayırmıştı.

Parmenidesin öğretilerini birkaç başlık halinde inceleyeceğiz.

VARLIK VAR, YOKLUK YOKTUR

Parmenidese’e göre; var olan vardır ve var olmamazlık edemez, var olmayanın da var olması imkansızdır. Biraz karışık biliyorum😊

Şimdi, varlığın var olması zaten totolojik bir önerme yani varlığın zaten var olması gerekiyor. Bu zaten kesin bir önerme.

Yokluğun yok olması ise aynı derecede zorunlu. Çünkü yokluk var olmuş olsaydı o zaten varlık olurdu.

VARLIK EZELİ VE EBEDİDİR

Varlık varsa ve bu yokluk değilse bu varlığın en başından beri var olması gerekiyor. Çünkü yokluktan varlık elde edilemez. Eğer bir varlık varsa hep var olmak zorunda. Tek ve sürekli olmak zorunda. O zaman Parmenides için varlık, zamansal bir şey değil.

VARLIK DEĞİŞMEZ VE SONLUDUR

Parmenides’e göre varlık ezeli ve ebedi ise, yoktan var, vardan yok edilemiyor ise değişim diye bir şey de yoktur. Ona göre değişim, bizim için bir yanılsamadır.

Parmanides tümdengelim yoluyla; var olanın ezeli ve ebedi olduğu, bir bütün olduğu, yani tek ve sürekli olduğu, tek bir türe ait olduğu, hareketsiz olduğu ve sonlu olduğu gibi çeşitli kanılara varır.

Aynı zamanda hiçlik yoktur. Parmenides’in burada hiçlik dediği şey boşluktur. Peki, evrende bir boşluk yoksa tüm varlık bir bütün olmalıdır değil mi?

Elealı Parmenides, bir birlik olan, kendi içine kapalı, doğmamış, yok olmayacak, değişmez, bölünmez, yoğunlaşmaz, seyrekleşmez bir varlık kabul eder. Bu varlığı, “Bir Olan” olarak ifade eder. "Bir" yaratılmamıştır ve yok olmayacaktır. Değişmez ve hareket etmez. Her şeyin kaynağıdır ve nesnel dünyaya ait değildir.

Tüm bunlar size bir şeyin çağrışımını yaptı değil mi: "Tanrı" Evet, Parmenides Semavi dinler gibi tek Tanrılı dinlerin Tanrı anlayışı bağlamında yorumlanmaya çok müsait. Yalnız, onu ayıran bir nokta var. Varlığın sonlu olduğunu söylüyor!

Biliyorum, ebedi ve ezeli bir mükemmellik deyince bunun sonsuz olması gerektiğini düşündünüz. Örneğin; Anaximandros’a göre sonsuzluk mükemmel, yüce ve daha üst bir nitelikti. Ancak Parmenides’te ise sonsuzluk bir tamamlanmamışlık hali ve noksanlık. Dolayısıyla mükemmel olan varlık bir sona sahip olmalıdır yani sonludur. Zaten hatırlayın ki Antik Yunan felsefesinde Platon’a kadar tinsel bir varlık kavrayışı yok. Dolayısıyla Parmenides’in bahsettiği şey tamamen madde.